.C^li* ' -•■^ 1 ■i'. f: : • '• ■ ' .*. ',»' • ».* ■■^4t j;."' /^ i ■■^ >--;?•'■■■•>♦.'■'; ■ »-. ; '.'.^■/r- 1.-.5 .:iir? -=/»Stvf.? ..*i w ^i^l" ' I* ■ ■ ■ , ' ■•'•.J^ . •■'9 !"-■*■■ ' ■i^ ■>■ . kTi; - ■ •.'■<•• ' '■. ■., ■ '. ;r s ■ '■•;('''•< •■..•♦ ■;i', . "•• ■• ' i.t . ? ^^:'^\:"^.%;r:n^f..,;f.^,. <5!v:*^^ ■-.'• *i,_-''- .."■■■ ■< - •yj ■- .-» ■ ■ . ■ -■■i*''V'* ■■^';;...:^^^!,^^E: ..."L-*"?JV- ■:*>*■'■ ", ^" '■ ■?*» ^ i ". . • ,. t ' ■r".; ^ *» i ■ 1 ' , ■: -y^f^Z-l. ... -> '•■■■■. -t" . .•* ""-■^'•'--..-;* ,. •'?Pfc >a3t. ; '( ,'! 'vy:»i'v»»:-: .';<-■■ '*?^ ' ' . ■ ■ " ■''••"': ■^■*t ^:>St- ^.■'«^^' . -■ , »CT'":*TMin'' »»-. -^ •— • : • / ^-■X - . .-fc; .1 *r-. •.^..r»* M-*^ -> v^-*^ - .i(««i )|^ityin«J f : - •• r ■ : " -'■•>r' ?• t ' >. jk«» -- - .-:.^. •.,.■ ..rj:;^^ ■«-.-....*. _' : .' ■ . ■■:"-:.' •*•>-< ■"' . • ' ■ •' ,- ■ .- V .'■;" » , A' ■•< ■.i. !,■■ -'-•■SiHt» -;--/'i^.-^'?C^ - , ■•■■:■• - "^m^S--^^ 'v '*- . .. ■■'■'--.■ -.>> vVv..^^|««fe •.' . » ■ *♦' '•:: <:'>•.. iiiy ■' .■*•---■ 1«,. • fc. *' < ■■i-r -- --■,-■ y. - ,. .,'ir »■ . J -i- -.er', : \ '■ . .''■•. ■ *■ . , 5::-*^' ;:•.;.;„ .,. i, , ..:■•.;,:• . "f., , -.;r;*^; :,^ ;■■;:■ ■:fi " »• '•■=■■".. ^ri^J-^ •' ■ •■!■ : «••'^'^-••'•iyi''^):'.-;i.i.j'V'-;'> -■ •■■ . ■.^■f: ^ ■ r • .f..< ,1 ■ ■■ h ■ ' , * ■ '. ■." . • ■; , .,0-- '.^* •■■: -> -;vy->-; ^iA: : 6^;..-:*«. ■;^V;^ :'■*■-><>.■' -^ . - ■ . i.t . ■- It: ■ '>.ji 1 -^ ' ■-- \i^''-£^ ■ * Ki*f -4;;* : R. K O O P M PZPOSITIO CONJECTURAE ».:"■'■■'< ♦■ QUAM FECIT AD LOCUM TACITI ANN. L. IV. c. 73. II ^niii ■ ■ _ & A. G A B B E M A FRISIAE HISTGRICUS, A.D J>, XXIV. N0VEMBRI9 CI3I3CCCXVIU 'i y^-^^.i^ .'Ti ,v#-^ ■?-.^ f-s-i*^-« / f . f . .i ^ r ^' ^'^ r-' ■ t • •> J . ;■'• f * ,. .''■j' ' . ■' ■■' - .•.••• ; V ■^:'-^-;;;::-^* >sC:x:^<:W ■' ' ir . ^ : ? " ' ''- .' ■■_)••■.•■ 'A' '- ■ i R. K O O P M A N S EXPOSITia O U A M F Je Pi I T3, . AD LOCUM TACITI «ANN. L. IV. c. 73. -:.,,:^' v-*-"'^ ... .:ihft ■'^-^ Si A. G A B B E M A FRISIAE HISTORICUS, t / * » ^ .: C« -■ ,' 'U ,r;^ -^(fir' JV£gii oostri Insticuti Sodales, cum alia, tum hoc quoque propo« situm sibi habent., ut res scitu dignas, aut observationes aliorum egregiasy hic illic dispersas, aut in obscuro delitescentes , colli* gant et e latebris in lucem proferaot. Multa enim sunt, quae auctores non tanci habuerunt, uc ea seorsira ederent, quaeque, hanc ob causam, suis ^lieni argumenti operibus, data vel quaesita opportunitate , inseruerunt. Quodsi igitur hae observationes re- peciantur m libris, qui paucotum tanium manibas versantur, eo* A a dem ^s;-- \- iv^^^(^!«pi|f^p: 4 R. KOOPMANS EXPOSITIO CONJECTUR.AB dem sane loco eas esse habendas acque numniulos scriniis incog- nitis abditos, nemo esc qui negabic. Sicuci aurum aucem ec ar- gencum e lacebris depromi debenc uc praescenc usum, sic ec iilaft observaciones sepultas jacere vcotc earam vis ac ..momematn. £x hoc genere mihi esse videcur conjeccura viri Amplissiroi S..A. Gabbemae, Frisii quondam Hiscorici, ad locum Tacici Amu IV. 73. Prostac haec inter alia lectu dignissitafc in praefatiooe BeK gica ad Edicionem alteram carminum Poecae Frisii Giseberti Ja- cobi F. quae prodiit Leovardiae Anno 1681 C^)» Hujus Giseberci Carmina minime omnium Erudicorum mantbus versancur. Plerisque plane ignoca sunc, cum ob exemplarium pe- nuriam , cum praecipue ob linguac Frisiacae anciquae negleccum studium. Qnod eo magis doletdum esc, quo vei;i)is noscrae Clas- sis Sodalis ev. wassenbergh Vir Cl. in Specimine Philologiae Pa- triae y anno 1793 edico, haec scripseric: „ In monumencis Fri* „ siae noscrae vecuscis ucique non pauca deprehendas, quae incer- ,, precem flagicenc, ac, proposici praemii ioco, rei bene gescae „ conscientia, ad se iovicem. Verum iater illa, quae cum olim, „ cum poscea a majoribus exscanc memoriae prodica, Dihil auc in- „ geniosum magis reperias, auc ab omni parce exquisicius iscis „ carminibus, quae ance hos cencum ec quinquaginca circicer an- ,, nos, Mujis, quod ajunt, et ApoIIine dcxterrimis, condidit Lin- guae paricer Frisiorum priscae pericissimus Poeca, gisebertus jAcoBi F. ; ^ • Praecer hoc Philologiae Pacriae Specimen nihil, quod sciatn,* Lft- ' j ■■>- 5> -. CO PfM^.?"^ ?M^^^^'W^^^ *P^ ^.^^*, fi ^fifi * :.'M :: :•. 41; '■■; ' '''■'■-- ■'■ '■-.:<-.A. ' ^^ 'A7 G VftB «Ti A ft : A D L 0 C O M T A C I"f 1. »rT . 5 Latino sermone in lacem exiic, quo Poecae nostro exirtiio saus condtart-bonos aptf* exceros possic. Neque multos popularium an^qtlae Ifnguafe Frisiacae studiam movet, unde mirum nemini wU debicur, si conjeccttraiii in praefarione memoraca abicer . cantum a virO docco exhibitam, istiusmodi Commencacionibus annumerem, qufte catidem omnium memoriae penitus excidere et obiivioni tradi ^^MLiceat itaque mlbi, Sbdales Hutnanissimir banc Conjecturam Vobiscum communicare ; Vos autem dirimacis, num dignasic, quae et ad aliorum Erudicorum noiitiam aliquando perveniat. Ut facilius au- tem perspiciatlff ratlo, qua locus, cujus emendacio proponicur, cam superioribus cohaeret, operae- eric pretium, quae buc faci- «nt, c Taciti Annalibus excerpere.'*" m> 1 , . • j^ Eodem anno (nostrae aerae a8) Fdsli," foquit, transrbenanus po|)ulus, pacem exudre, noscra magis avaricia, quam . obsequii impaciences; Tribntum ils Drusus jusserac modicum , pro angus- tia rerum , ut iti usbb miltcares , coria boum penderent : non inttnca cujusquam cura-, quae fifraicado, quae mensura. Donec Olennius e prfmipilarJbus, regendis Frisiis imposicus, cerga Uro- rum delegic , quorum ad formam acciperencur. Id aliis quoque nationibus arduum, apud Germanos difficilius tolerabatur, queis ingensiem belluamm feraces saltus, modica domi armenta sunt* Ac primo boves ipsos ^ moxi agros, postremo corpora conjugum aut liberorura servitio tradebant. Hinc ira et questus , ec post- qiiam non subveniebatnr , remedium ex beilo: rapii, qui tributo aderant , milites et patit}ulo adfixi. Olennius infensos fuga prae» venit, receptus castello, cui nomen Flevura: et haud spemenda illic civium sociorumque manus litcora oceani praesidebac Quod, "t^k I . ' '■! i » lM.it>ii (in iinktm» »> 1' ii.«iiHfy«»i)^p»r-- . 5' '■ ■'-■■/. ' ubi L. Apronio, ioferioris Gennaniae Propraecorii G€>gfiicumi vcjf* jllft Idgionum e superiori provincia pedicumque ec e^uicum au^i- liarium deleccos acciVici ac simul utrumque exef^icum Riion<^ det ▼eccum, Frisiis inculit, soluco jam cascelU obsidio» ec ad s^\ TUTANDA. DiGRESsis REBBLLiBbS. Igicuf proxlma aescuaria aggeri- bus ec po^cibus craducendo graviori agmini flrmac* Atq^e iii^e? rim , repercis vadis , alam Canninefatum , ec quoc pedicum GQrmano* fum 'incer nbscroslmdrebiM:, circ^Tngredf t^rga hosciuiD jubet; qui jam acie Gompoisici pelluac turmas social^S:, equUesque legioBum snbsidio missds.** &c.f . : ^: . ; .:;n.. .iiu.i u\^»sj,i:: ^n Difficendum uon esc, verba, qu*e cum tnaxime consideranda venmncy *^ joluto jam €mteUi obsidh et ad ^ua tufanda 4i* gressis rebeUibus y bonum reddere sefwum. Neque :e$c indioica codicurti variecas a Lipsio\, Vfottpvui, Beinsio auc iErmsiio, Hoof' h'w nbscras, P. G. Fil. eandem iectionem seeutus, sermone ver- naculo, locum sic dedic: ,. zijnde nu hcc floc van 4 ^ ' - •tA - ^ ' JLJt .¥jri docci^mi aeiiceQtiam exponaaws cc em^ncfaijdonem pco- posicam vindicemus tria sunc observadda > ad quae Ipse leccores saos, in snpra. dicca praefacione, a)[£ep4er« JMJbec ..^fM ^ ' n^^^onsideranda venic nomiois Slat^utanda significacio. Com- posicum esc ex sia, mar^; et T^uTAHDhf ad fiaem wtl exitum» Vociem JiA anciquicus idem apud Frisios ec Daniae populos in« dicass^, quod nunc per vocem Zte exprimiti|r, pacec, com ex «#^> digrlessj mf >ri^g/^ ,^<^.^AKV,TA»D4j:^^^/^'•■■;■. ' ' '.■ -. J^T 6 B* KOO^M ANS EXPOSITIO CONJEOTURAS fifjem maris, Et ejusmodi nomina locorum propria et in Frisia ec alibi sunt frequemia ut Woudseti^^ Oostirend^ Purmerend» 2**. At vero nunc altera oricur quaestio de antiquo Kujus loci situ. Ad hanc respondere admodura est difficile; quod ta- men ipsius Conjecturae momento nihil deirahere quisque videt; Difficultas inde oritur qued-j uti totus fere terrarum orbis, sic et Frisiorum regio ingentes mutationes subiit. Insulae Texei^ Flie- land caet. , undequaque mari cinctae, continenti antiquicus ad- haesisse, vel tantum vadis ab illa separataie fuisse videntur. Cas- tellum Ffevum , Tacito tesce, erat ad Oceani litcora^ Quodsi Oceani sinus eas Frisiae partes, quae nunc Oostergo ec IVester* go dicuncur, olim diviseric ec scse effuderic usque ad eum crac- tum , ubi nunc Berlikum pagus c»t, olim Utgong dictus (i), siATUTANDAM hic loci Hon sinc ratione potaic gabbema. Ec fle- VUM situm fuisse putat ubi nunc FUeland jacct vel Ter Schel- ling , vel etiam propius Harlingam in ita dictis vadis , jam dudum alto roari absorptis, in quo consentientem habec Ph, Chiyerium (a). Cum (i) Tegenw, ftaat yan Friesland, II. a. bl. 414. (a) Duae insuper , ut humanissime monuit Cl. ev. wassenbbrgh , (cui ut et Viris Clariss. j. te water et d. j. van lennep , Classis ter- tiae Sodales hanc nostram scriptionem examinandam tradiderant) de situ Siatutandae feruntur sententiae. „ Harum altera, inqult, a gabbema, „ quamquam non additis argupientis , repudiata hanc trbem ponit in „ regione Groningana, ubi Sehikwoldc vel Ziddebujren pagi siti sunt. yt Abrah. ortelius in Thesaurt Geograj>hieo m v. , et lu a. bau« „ DRAND t. A. GABBEltlAEADLOCUMTACITI. 9 Cum autem neqii6 monomenta historlct , neque tabulae geogra- phicae verum hujus loci situm nobis conservarint , fuisse tamen locum hoc nomine distinctum , docent. At vero et aliud idque efficacius argumentura, praeter hoc et vocis Etymologicam ratio- nem opus est, ne vulgo accepta lectio temere repudiata videatur. Adest revera ejusmodi argumentum, Gabhmae omni dubitatione majus visum, cujus nunc, tertio loco, mentio facienda est. 3^. Memorat scilicet hanc urbem Siatutandatn Ptoiemaeus (Lib. 11. Ed. Frobenianae p. 127.) quam cum Flevo, Tecelia aliisque ponit in Germaniae ora Septentrionali. Ita scilicet Auctor: Tlixeig }2 rl6et¥TM K»rx riiv Tepfietvlav' iv fiiv rcjt eipKrlK^ KXifAxri eci h. ^XtfOVfc 2IATOTTANAA, TeKiXtx, ^it^iftivofA ^ x. A. Hinc iiqiiet aetate Ptolemaei, qui sub Trajani et Antonini Pii floruit tempora , urbem fuisse Siatutanda non longe a Flevo et Tecelia dissitam, simulque apparere videtur Taciti locum, scribarum ignorantia corruptum, ex Pcolemaeo esse emendandum. Quam „ DRAND in Nov, Lex» Geogr, m v,, hujus sententiae auctorem ci- „ tant HJERON. VBR&UTIUM, viruin eruditione praeclarum, et auctori- „ tatis non temere spemendae. Alteram sententiam, quae uiihi prae „ caeteris placet, proposuit m. altingios in Notitia Germaniae „ Inferioris , P. L p. 116. qui de Siatutanda agens, „ „ Loca „ „ ambo, inquit, antiqm nominis custodes TekeJhurg et Flitdorp^ „ „ ideoque veri situs Siatutandae in^ces failere nescii, ad Tiaramam „ „ itaque rivum quc«idam Reideriae et veteris Ambachti seii Praefec- „ „ turae distinctorem ea parte, qua hodie DuUarti fluctibus obru- „ >> tus est." ** B o^ lO r.koopmansexpositioconject. S A. GABBBMAE AD LQP. taciti. Quam coDJeccuram eo Vero similiorem esse pucem, quo. plus hac ratione Tacico priva sua rescicuacur brevicas; quoque melius pro- cedac eorum, quae deinde gesca sunc, narracio. Quid enim Frisii, qui non in terra peregrina, sed in sua bellum gerebanc, digredi- rentur ad sua, ec quidem ad sua tutanda^ non sane opus fuissec tale digressionis consilium commemorare, cum in cutandis suis ipsa semper posita sic defensio. Quod si aucem quis pucec ex eo^ quod verbum digredi significacionem habeac abeundi uc sua quis- que cueatur, veterem lectionem esse recinendam, boc sibi habeac responsum: {^rimo sculce accuros fuisse Frisios, si cascelli obsi- dionem solvissenc cc, uc debcllarenc hoscem, ad suam quisque do-. nium tutandam digrcssi fuissenc; lum, secundo, sequencem Tacici narrationcm aperce indicare Frisios non dispersos sed in unum locura degressos fuisse, ibique ita excepisse ec profligasse adven* canccs Romanos, qui eorum cerga circumgredi jussi essenc, uc indc inter Germanos Frisiprum nomen inclarueric (0* Non enim Apronius Frisiorum tcrga circumgredi jubere suos pocuissec nisi illi uno in loco essenc congregaci. Caeterum mirum in modum , quod teriio loco omnino esc observandum, fluccuat in verbo di" gredi, uc ec diversari, dsvertere similibusque, scribendi racio, ita uc librariis hujus vocabuli usus non consticisse videacur. Exera- pla vide s's apud Ernesdum ad hunc ipsum Tacitum Ann, IV. 49. 74. VI. I. Hist, II. 51. ec alibi passim (2}. (l) Tacit. Ann. IV. 74. (a) Et liabcnt etiam hoc loco , ut monuit CI. van iennep , nonuulli CoJd. Dcgreisis,